Việt Nam với đường bờ biển dài hơn 3.200 km trải dọc từ Bắc vào Nam là mảnh đất trù phú của hàng loạt đặc sản biển độc đáo. Mỗi vùng biển không chỉ mang đến sản vật riêng biệt mà còn gửi gắm vào đó câu chuyện về văn hóa, con người và nhịp sống ven biển. Từ những món ăn dân dã của ngư dân cho đến đặc sản cao cấp phục vụ du khách, ẩm thực biển Việt Nam là một kho tàng phong phú, hấp dẫn, và đầy bản sắc.
Hãy cùng khám phá những đặc sản tiêu biểu dưới đây – không chỉ làm say lòng người thưởng thức mà còn mang đậm tinh hoa vùng biển:
Sá sùng - đặc sản Quảng Ninh
Nguồn góc và vùng biển phân bố
- Nguồn gốc: Sá sùng (hay còn gọi là trùn biển) là loài sinh vật biển thân mềm, sống trong các bãi cát ven biển.
- Phân bố nhiều nhất: Vịnh Hạ Long (Quảng Ninh), đặc biệt là ở đảo Quan Lạn, Minh Châu.
- Nghề khai thác: Nghề đào sá sùng đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo, và thường do người dân ven biển đảm nhiệm. Sá sùng tươi được sơ chế thủ công và phơi khô để làm đặc sản cao cấp.
Câu chuyện - văn hoá ẩm thực
- Ngày xưa, sá sùng khô là một trong những món tiến vua, do độ hiếm và giá trị dinh dưỡng cao.
- Trong ẩm thực Hà Nội xưa, sá sùng khô được xem là bí quyết làm ngọt nước phở tự nhiên, thay thế cho bột ngọt, nên có câu:
"Nồi nước phở không sá sùng – vị như thiếu mất linh hồn."
Các món chế biến từ sá sùng
- Sá sùng khô nướng: Rang hoặc nướng giòn, chấm muối tiêu chanh, rất được ưa chuộng như món nhắm.
- Nấu cháo sá sùng: Cháo bổ dưỡng, mùi vị ngọt thanh, tốt cho người mới ốm dậy.
- Nấu nước dùng phở/bún: Tăng vị ngọt tự nhiên, rất thơm.
- Xào với cần tỏi/rau răm: Sá sùng tươi hoặc khô ngâm mềm xào lên rất đậm đà.
Lợi ích cho sức khoẻ
Chứa nhiều đạm, kẽm, acid amin, giúp:
- Tăng cường sức đề kháng
- Bồi bổ cơ thể, đặc biệt cho người yếu, suy nhược
- Tốt cho sinh lý nam (được ví như nhân sâm biển)
- Ít chất béo, không cholesterol xấu → phù hợp với người ăn kiêng.
Ốc vú nàng – nét quyến rũ của biển Côn Đảo
Nguồn gốc và phân bố
- Tên gọi: Ốc vú nàng (tên dân gian), thuộc nhóm nhuyễn thể thân mềm, vỏ hình nón, chóp nhọn hơi lệch, bám chặt trên các ghềnh đá ven biển.
- Nguồn gốc tên gọi: Tên gọi gắn liền với hình dáng độc đáo của vỏ ốc – nhô cao và tròn trịa như bầu ngực thiếu nữ, thể hiện sự gợi cảm của thiên nhiên.
- Phân bố nhiều nhất: Vùng biển Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu), một số ít ở Lý Sơn, Cù Lao Chàm.
Câu chuyện văn hoá - dân gian
- Người dân Côn Đảo xưa tin rằng, ốc vú nàng chỉ xuất hiện vào những đêm trăng sáng, khi thủy triều xuống.
- Một số ngư dân gọi đây là “lộc biển” vì khó khai thác, phải trèo ghềnh đá, canh đúng con nước ròng.
- Trong tín ngưỡng dân gian, ốc còn là biểu tượng của vẻ đẹp nữ tính và sự sung túc, nên thường được dùng để cúng thần biển.
Chế biến món ăn
Ốc vú nàng có thịt dày, trắng ngà, thơm béo tự nhiên, chế biến đơn giản nhưng cực kỳ ngon:
- Nướng than hồng: Cách phổ biến nhất – ốc nướng trên lửa cho đến khi mùi thơm bốc lên, rưới mỡ hành hoặc mắm tỏi vào, ăn kèm rau răm và muối tiêu chanh.
- Hấp sả gừng: Giữ được vị ngọt thanh, thơm nhẹ, ăn không ngán.
- Làm gỏi ốc vú nàng: Trộn cùng xoài xanh, rau thơm, đậu phộng, nước mắm chua ngọt.
- Xào bơ tỏi hoặc xào sả ớt: Thịt dai, thơm, ăn kèm cơm trắng rất bắt vị.
Lợi ích cho sức khoẻ
Ốc vú 
nàng không chỉ ngon mà còn có nhiều giá trị dinh dưỡng:
Giàu protein, canxi, kẽm, vitamin B12:
- Tốt cho xương khớp và hệ thần kinh.
- Tăng cường sinh lực, giảm mệt mỏi.
- Ít chất béo, tốt cho tim mạch, phù hợp người ăn kiêng.
- Chứa khoáng chất chống oxy hóa, làm đẹp da và ngăn lão hóa.
Gợi ý: Nếu đến Côn Đảo, đừng quên thưởng thức món ốc vú nàng nướng mỡ hành bên bờ biển lúc chiều tà, hương vị ấy có thể khiến bạn nhớ mãi.
Nhum biển (cầu gai) – đặc sản Phú Quốc
Nguồn góc và phân bố
- Nhum biển (hay cầu gai) là loài nhuyễn thể sống bám trên các rạn san hô hoặc đá ngầm ven biển, thân có gai nhọn giúp chống lại kẻ thù.
- Phân bố chủ yếu: Vùng biển Phú Quốc, Kiên Giang là nơi nổi tiếng nhất, ngoài ra còn có ở các vùng biển miền Trung nhưng không phổ biến bằng.
- Nhum biển là đặc sản quý hiếm, khó khai thác vì gai nhọn và tập tính sống ở nơi đá ngầm.
Câu chuyên văn hoá ẩm thực
- Người dân địa phương gọi nhum biển là “nhân sâm của biển” bởi giá trị dinh dưỡng cao.
- Truyền thống dùng nhum biển đã có từ lâu đời, đặc biệt là trong các dịp lễ, tết hoặc đãi khách quý.
- Nhum biển từng là món ăn xa xỉ trong bữa tiệc của người dân đảo và ngày nay được du khách săn đón.
Các món chế biến từ nhum biển
- Nhum biển sống chấm mù tạt hoặc nước mắm chanh ớt: Giữ nguyên vị ngọt thanh, béo ngậy, thơm mùi biển.
- Nhum nướng mỡ hành: Mỡ hành thơm béo quyện với vị ngọt của nhum tạo nên hương vị đặc biệt hấp dẫn.
- Canh nhum biển: Nấu canh chua hoặc canh rong biển, nước dùng ngọt thanh, bổ dưỡng.
- Trứng nhum xào bơ tỏi: Món ăn đậm đà, hấp dẫn cho bữa cơm gia đình.
- Cháo nhum biển: Món cháo bổ dưỡng, dễ ăn, thích hợp cho người mới ốm dậy.
Lợi ích sức khoẻ
Nhum biển chứa nhiều protein, vitamin A, D, E, và các khoáng chất như canxi, sắt, kẽm.
Giúp:
- Tăng cường hệ miễn dịch.
- Cải thiện sức khỏe xương khớp.
- Hỗ trợ tái tạo da và tăng cường thị lực.
Ít chất béo, phù hợp với người ăn kiêng và người lớn tuổi.
Lời khuyên: Khi ăn nhum biển, cần cẩn trọng về nguồn gốc để tránh nhum bị nhiễm độc hoặc ô nhiễm biển.
Mực một nắng – tinh hoa gió biển Phan Rang
Nguồn góc và phân bố
- Mực một nắng là mực tươi vừa đánh bắt từ biển, được làm sạch và phơi đúng một lần nắng to duy nhất – vừa ráo mặt ngoài, vừa giữ được độ tươi mềm bên trong.
- Nguồn gốc: Bắt nguồn từ cách bảo quản truyền thống của ngư dân vùng biển miền Trung.
- Phân bố nổi bật: Phan Rang (Ninh Thuận), Phú Yên, Bình Thuận – nơi có khí hậu nắng gió mạnh và biển sạch, lý tưởng để làm mực một nắng.
Câu chuyện về làng biển
- Ngày xưa, sau mỗi đêm lưới khơi, ngư dân sẽ lựa những con mực lá to tươi rói, làm sạch và phơi nắng trên giàn tre hoặc lưới trong 6–8 tiếng.
- Tên gọi "một nắng" bắt nguồn từ chính kỹ thuật này: chỉ phơi một ngày nắng duy nhất, không để dai như mực khô, không ướt như mực tươi.
- Mực một nắng được xem là lộc biển của nắng gió miền Trung – một sản vật hội tụ tinh hoa trời đất.
Cách chế biến món ăn ngon
Mực một nắng có thể chế biến thành nhiều món vừa ngon vừa tiện lợi:
- Nướng than hoa: Nướng chín tới, chấm muối ớt xanh hoặc tương ớt. Mực dai, ngọt đậm đà, rất được ưa chuộng.
- Chiên nước mắm: Mực chiên giòn rồi sốt nước mắm tỏi ớt – cay, mặn, ngọt hài hòa.
- Xào sa tế / xào rau củ: Mực mềm, ngấm vị, rất hợp ăn cơm.
- Gỏi mực nướng chua cay: Cắt nhỏ mực nướng, trộn xoài bào, rau thơm, nước mắm me – món nhậu lý tưởng.
- Canh mực một nắng hầm thơm: Nấu với dứa, cà chua và gừng, làm món canh giải nhiệt, ngọt thanh.
Lợi ích cho sức khoẻ
Mực một nắng giữ được nhiều giá trị dinh dưỡng từ mực tươi:
- Giàu đạm, vitamin B12, sắt, kẽm, omega-3.
Tác dụng:
- Tăng cường trí nhớ, tốt cho não bộ.
- Bổ sung máu, giảm mệt mỏi.
- Tốt cho thị lực và tim mạch.
Ít cholesterol, phù hợp với cả người lớn tuổi và trẻ em nếu ăn đúng liều lượng.
Lưu ý: Chọn mực có màu trắng đục tự nhiên, thớ thịt dày, không mùi lạ – đó mới là mực một nắng “xịn”.
Cá bò hòm – đặc sản lạ miệng của biển Phan Thiết
Nguồn góc và phân bố
- Cá bò hòm (còn gọi là cá thùng gỗ, cá hộp gỗ) là loài cá sống ở vùng nước ấm ven bờ, chủ yếu xuất hiện ở các rạn san hô và đá ngầm.
- Hình dáng đặc biệt: Thân hình dài, hình hộp, da dày như được bọc giáp, vảy cứng, đầu tròn – trông như chiếc… “hòm nhỏ” nên dân chài gọi vui là "cá bò hòm".
- Phân bố chủ yếu: Vùng biển Bình Thuận (Phan Thiết, Phan Rí, Mũi Né), Ninh Thuận, và một phần ven đảo Phú Quý.
Câu chuyên văn hoá - dân gian
- Cá bò hòm từng là món ăn dân dã của ngư dân miền biển vì vẻ ngoài thô kệch, không bắt mắt. Tuy nhiên, ai từng ăn thử đều bất ngờ vì thịt ngọt, chắc, không tanh – khiến nó trở thành “viên ngọc ẩn” của biển cả.
- Ngày nay, cá bò hòm trở thành đặc sản trong các nhà hàng cao cấp ở Phan Thiết và rất được khách du lịch săn đón.
Các món ăn từ cá bò hòm
Thịt cá bò hòm trắng, dai, có vị ngọt đậm tự nhiên như gà ta, chế biến được nhiều món:
- Nướng muối ớt / nướng giấy bạc: Món nổi tiếng nhất. Cá được để nguyên con, tẩm ướp gia vị, nướng trên than hồng đến khi dậy mùi thơm.
- Nấu canh chua cá bò hòm: Vị chua dịu từ dứa và cà chua kết hợp với vị ngọt của cá rất bắt cơm.
- Cá bò hòm hấp gừng: Món ăn thanh đạm, thơm dịu, giữ được dinh dưỡng tối đa.
- Chiên giòn: Phần thịt chắc, khi chiên lên ăn giòn bên ngoài, ngọt bên trong.
- Lẩu cá bò hòm: Phù hợp cho bữa ăn gia đình đông người.
Lợi ích cho sức khoẻ
Hàm lượng đạm cao, ít béo, rất phù hợp cho người cần bổ sung năng lượng nhưng vẫn muốn kiểm soát cân nặng.
Giàu omega-3, canxi, vitamin B12, giúp:
- Tốt cho tim mạch và hệ thần kinh.
- Tăng cường trí nhớ, sáng mắt.
- Cải thiện chất lượng da, tóc và móng.
Mẹo: Khi ăn cá bò hòm nướng, nên dùng kèm với rau sống, bánh tráng cuốn và nước mắm chua cay – đúng chất “vị biển miền Trung”.
Tổng kết
Những đặc sản biển này không đơn thuần chỉ là món ăn – chúng là biểu tượng của vùng đất, văn hóa và con người nơi đó. Khi thưởng thức một món đặc sản biển Việt Nam, là bạn đang chạm đến trái tim của đại dương và cảm nhận tinh thần sống động của từng vùng biển quê hương.
