Giữa vùng biên viễn Tây Nam Bộ, Hà Tiên không chỉ được biết đến bởi cảnh sắc sơn thủy hữu tình mà còn tự hào là vùng đất mang đậm dấu ấn khai mở của dòng họ Mạc. Trong đó, Mạc Thiên Tích (1706-1780), bậc anh tài văn võ song toàn, người sáng lập Tao đàn Chiêu Anh Các đã góp phần đưa Hà Tiên trở thành trung tâm văn hóa, kinh tế thịnh vượng bậc nhất phương Nam thế kỷ XVIII.
Người kế nghiệp mở mang bờ cõi vùng Tây Nam
Sinh ra trong gia đình có công khai lập trấn Hà Tiên, Mạc Thiên Tích sớm bộc lộ tư chất thông minh, tinh thông văn võ. Năm 1735, sau khi thân phụ là Mạc Cửu qua đời, Mạc Thiên Tích được Chúa Nguyễn Phúc Chu cho kế tục sự nghiệp của cha, giao giữ chức Tổng binh trấn Hà Tiên.
Ngay sau khi nhận trọng trách, ông nhanh chóng củng cố thành lũy, ổn định quân đội, xây dựng Phương Thành dài hơn 20 km, gia cố lũy Phù Dung, tạo thế vững chắc trước hiểm họa xâm lấn từ Xiêm La, Chân Lạp và nạn hải tặc.
Song song với việc bảo vệ bờ cõi, ông mở rộng thương cảng, lập trường học, chiêu mộ hiền tài, mở mang phố chợ. Nhờ đó, Hà Tiên trở thành đầu mối giao thương sầm uất, nơi kinh tế và văn hóa phát triển rực rỡ.
Tao Đàn Chiêu Anh Các - Đỉnh cao văn hiến phương Nam
Không chỉ là nhà quân sự lỗi lạc, Mạc Thiên Tích còn là nhà văn hóa lớn của thế kỷ XVIII. Năm 1736, Ông sáng lập Tao đàn Chiêu Anh Các, quy tụ nhiều văn nhân, thi sĩ khắp nơi, đưa Hà Tiên trở thành trung tâm văn học lớn nhất miền Nam thời bấy giờ.
Tại đây, tuyệt tác “Thập cảnh Hà Tiên” ra đời, khắc họa mười cảnh đẹp của Hà Tiên: Bình San Điệp Thúy, Đông Hồ Ấn Nguyệt, Thạch Động Thôn Vân, Lộc Trĩ Thôn Cư, Kim Dự Lan Đào, Lư Khê Ngư Bạc,Tiêu Tự Thần Chung, Giang Thành Dạ Cổ, Châu Nham Lạc Lộ, Nam Phố Trừng Ba. Tác phẩm không chỉ lưu giữ vẻ đẹp của Hà Tiên mà còn tạo nên bản sắc văn hiến riêng của Hà Tiên trong suốt nhiều thế hệ.
Ảnh hưởng của Chiêu Anh Các lan rộng đến Gia Định và miền Nam, nơi danh sĩ Nguyễn Cư Trinh từng xướng họa nhiều bài thơ, góp phần xây dựng một nền văn chương rực rỡ trong lịch sử Việt Nam.
Dấu ấn lịch sử và sự tri ân qua các lễ hội hôm nay
Với tài năng và tầm nhìn chiến lược, Mạc Thiên Tích đưa Hà Tiên trở thành vùng đất trù phú, được Chúa Nguyễn ban ba thuyền long bài và cho phép mở xưởng đúc tiền phát triển kinh tế.
Cuối đời, do biến động chính trị, ông bị quân Xiêm bắt và mất tại Bangkok năm 1780. Ông hưởng thọ 63 tuổi và được mai táng tại núi Bình San, nay thuộc Di tích lịch sử văn hóa núi Bình San. Ông được phong Đại Đô Đốc Quy Nghĩa Công Thần Quốc Lão Quận Công, đền thờ được lập trên núi Bình San để người đời tưởng niệm.
Nhân dịp Lễ hội kỷ niệm 262 năm ngày mất Bà Mạc Mi Cô và 245 năm ngày mất Ông Mạc Thiên Tích, trong 2 ngày, 23 và 24/11/2025, du khách có thể tham gia nhiều hoạt động ý nghĩa: Dâng hương tại Đền thờ họ Mạc; tham quan các thắng cảnh gắn với thơ ca Tao đàn Chiêu Anh Các; xem giải cờ tướng - cờ người võ thuật; thưởng thức màn trình diễn võ thuật đặc sắc của Đội võ lâm Tân Khánh Bà Trà (Đồng Tháp). Đây là dịp tri ân tiền nhân, đồng thời quảng bá vẻ đẹp lịch sử, văn hóa, thiên nhiên của vùng đất Hà Tiên.
Mời bạn về Hà Tiên, nơi dấu ấn Mạc Thiên Tích vẫn còn vang vọng, để cảm nhận chiều sâu văn hiến và hành trình mở cõi tự hào của phương Nam.
