Lịch sử robot trải dài từ thần thoại cổ đại đến các cỗ máy thông minh hiện đại phục vụ đời sống và sản xuất. Qua mỗi giai đoạn, robot ngày càng tiến hóa, trở thành công cụ không thể thiếu trong xã hội số.
1. Giai đoạn sơ khai từ thần thoại đến cơ khí phức tạp (trước thế kỷ 20)
Thời cổ đại và trung cổ: Ý tưởng về các "người máy" tự động đã xuất hiện từ rất lâu. Trong thần thoại Hy Lạp, có những câu chuyện về Talos - người khổng lồ bằng đồng bảo vệ đảo Crete, hay những bức tượng biết cử động của Hephaestus. Người Ai Cập cổ đại cũng có thể đã sử dụng các cơ chế tự động trong các ngôi đền.
Thế kỷ 3 TCN: Nhà phát minh Hy Lạp Ctesibius của Alexandria đã tạo ra đồng hồ nước với các hình nhân biết cử động.
Thế kỷ 1 TCN: Hero của Alexandria đã mô tả nhiều thiết bị tự động được vận hành bằng hơi nước hoặc khí nén, như máy bán nước tự động, chim biết hót.
Thế kỷ 9-13 (Thời kỳ Hoàng kim của Hồi giáo): Các nhà khoa học và kỹ sư Hồi giáo đã tạo ra nhiều thiết bị tự động tinh vi. Nổi bật là Al-Jazari (thế kỷ 12), người đã thiết kế và chế tạo những chiếc đồng hồ nước phức tạp, nhạc công tự động và người phục vụ đồ uống tự động, thường được coi là "cha đẻ của kỹ thuật robot và tự động hóa".
Thời kỳ Phục hưng và Khai sáng: Các nhà phát minh tiếp tục thử nghiệm với các cơ chế tự động.
Thế kỷ 15: Leonardo da Vinci phác thảo một "hiệp sĩ cơ khí" có thể ngồi, vẫy tay và di chuyển hàm. Mặc dù không chắc nó có được xây dựng hay không, đây là một minh chứng cho tư duy đột phá.
Thế kỷ 18: Jaques de Vaucanson (Pháp) tạo ra những "automata" nổi tiếng như "Con vịt biết tiêu hóa" (Digesting Duck) có thể ăn, uống và tiêu hóa, hay người chơi sáo (Flute Player) có thể chơi các bản nhạc. Những cỗ máy này là những kiệt tác cơ khí, mô phỏng các hoạt động sống một cách kỳ diệu.
2. Khởi nguồn của thuật ngữ "robot" và phát triển ban đầu (đầu thế kỷ 20)
Năm 1921: Thuật ngữ "Robot" lần đầu tiên được giới thiệu bởi nhà văn người Séc Karel Čapek trong vở kịch khoa học viễn tưởng R.U.R. (Rossum's Universal Robots). Từ "robota" trong tiếng Séc có nghĩa là "lao động cưỡng bức" hoặc "nô lệ". Mặc dù những "robot" của Čapek là những sinh vật hữu cơ được tạo ra nhân tạo chứ không phải máy móc, nhưng từ này đã gắn liền với các cỗ máy tự động.
Năm 1942: Isaac Asimov, một nhà văn khoa học viễn tưởng nổi tiếng, đã đưa ra "Ba định luật Robot" trong truyện ngắn "Runaround" của mình, nhằm thiết lập một khuôn khổ đạo đức cho sự tồn tại và tương tác của robot với con người. Những định luật này đã có ảnh hưởng sâu rộng đến tư duy về AI và robot.
Thập niên 1940-1950: Sự phát triển của máy tính điện tử và lý thuyết điều khiển học (cybernetics) của Norbert Wiener đã đặt nền móng lý thuyết cho việc chế tạo robot. Grey Walter tạo ra "rùa" Elmer và Elsie, những robot đơn giản có thể cảm nhận ánh sáng và di chuyển.
3. Giai đoạn công nghiệp hóa sự ra đời của robot công nghiệp (thập niên 1950-1970)
Năm 1954: George Devol (Mỹ) phát minh ra "Unimate" - cánh tay robot công nghiệp đầu tiên có thể lập trình được. Ông đã nộp bằng sáng chế cho "Người chuyển giao chương trình bài viết".
Năm 1956: Devol và Joseph Engelberger thành lập công ty Unimation, được coi là công ty robot đầu tiên trên thế giới. Engelberger thường được gọi là "cha đẻ của ngành robot học".
Năm 1961: Robot Unimate đầu tiên được lắp đặt tại nhà máy của General Motors ở Ewing, New Jersey, để nâng và xếp dỡ các bộ phận kim loại nóng chảy từ máy đúc khuôn, một công việc nguy hiểm cho con người. Đây là một cột mốc quan trọng, đánh dấu sự khởi đầu của kỷ nguyên robot công nghiệp.
Thập niên 1960-1970: Robot công nghiệp bắt đầu được áp dụng rộng rãi trong các ngành sản xuất ô tô, đặc biệt là ở Nhật Bản. Các nhà sản xuất robot lớn như Fanuc, Yaskawa, Kuka, ABB cũng bắt đầu hình thành và phát triển.
4. Mở rộng ứng dụng và phát triển thông minh (thập niên 1980 - 2000)
Thập niên 1980:
Sự phát triển của máy tính cá nhân và bộ vi xử lý làm cho robot trở nên nhỏ gọn hơn, rẻ hơn và dễ lập trình hơn.
Robot bắt đầu được sử dụng cho các nhiệm vụ phức tạp hơn như hàn điểm, sơn, lắp ráp và kiểm tra chất lượng.
Robot di động (mobile robots) bắt đầu xuất hiện trong nghiên cứu và một số ứng dụng đặc biệt.
Thập niên 1990:
Công nghệ cảm biến và xử lý hình ảnh được cải thiện đáng kể, cho phép robot nhận thức môi trường tốt hơn.
Robot bắt đầu được ứng dụng trong y tế (ví dụ: robot phẫu thuật đầu tiên như da Vinci), khám phá không gian (ví dụ: robot thám hiểm sao Hỏa).
Sự phát triển của Internet và kết nối mạng tạo tiền đề cho robot điều khiển từ xa.
5. Kỷ nguyên robot hiện đại trí tuệ nhân tạo và tương tác (từ năm 2000 đến nay)
Đầu những năm 2000:
Robot dịch vụ: Xuất hiện các robot hút bụi (ví dụ: Roomba của iRobot - 2002), robot đồ chơi (ví dụ: Aibo của Sony).
Robot cộng tác (Cobots): Thiết kế robot để làm việc an toàn cùng với con người, không cần hàng rào bảo vệ, bắt đầu được chú ý.
Boston Dynamics: Nổi tiếng với các robot hình người và động vật có khả năng di chuyển linh hoạt và giữ thăng bằng đáng kinh ngạc (ví dụ: Atlas, Spot).
Những năm gần đây:
Trí tuệ nhân tạo (AI) và Học máy (Machine Learning): Đóng vai trò then chốt, giúp robot học hỏi từ dữ liệu, thích nghi với môi trường, đưa ra quyết định thông minh hơn.
Thị giác máy tính và nhận dạng đối tượng: Robot có thể "nhìn" và hiểu thế giới xung quanh một cách chi tiết hơn.
Công nghệ cảm biến tiên tiến: Cảm biến lực, xúc giác, siêu âm, LiDAR, cho phép robot tương tác với môi trường và con người một cách tinh tế hơn.
Robot hình người: Ngày càng được phát triển với khả năng đi lại, nói chuyện, biểu cảm, hứa hẹn ứng dụng trong nhiều lĩnh vực từ dịch vụ đến chăm sóc sức khỏe.
Robot tự hành: Xe tự lái, drone tự động hóa việc giao hàng và giám sát.
Robot mềm: Một lĩnh vực mới nghiên cứu robot làm từ vật liệu mềm, linh hoạt, phù hợp cho các tương tác an toàn với con người.
6. Kết luận
Robot đã trở thành biểu tượng của sự tiến bộ công nghệ và trí tuệ nhân tạo. Hơn cả những cỗ máy tự động, robot ngày nay là hạt nhân trong các hệ thống sản xuất thông minh, chăm sóc sức khỏe, logistics và dịch vụ hiện đại. Sự phát triển vượt bậc này mở ra cơ hội chưa từng có cho các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng.
Apluz đồng hành cùng xu hướng này bằng việc cung cấp các giải pháp số hóa và tự động hóa lấy con người làm trung tâm. Từ tư vấn chiến lược, tích hợp công nghệ robot vào vận hành, cho đến phát triển các nền tảng thông minh, Apluz hỗ trợ doanh nghiệp không chỉ ứng dụng robot hiệu quả mà còn phát triển bền vững trong một thế giới vận động nhanh chóng.
Giá trị mà Apluz mang lại không nằm ở việc cung cấp công nghệ đơn lẻ, mà ở khả năng kết nối giữa robot – dữ liệu – con người, kiến tạo một hệ sinh thái số hiện đại, hiệu quả và thích ứng linh hoạt với tương lai.
