Họ Hồ Tam Công: Hành Trình Dựng Nghiệp Của Tiến Sĩ Thái Bảo Mỹ Quận Công Hồ Đình Trung Và Dòng Chảy Cống Hiến Qua Các Thế Hệ Tiếp Nối
NCS-ThS. Hồ Minh Châu - Chủ tịch HĐHH Khánh Hòa
Hồ Sỹ Ngoan - Trưởng ban sử họ Hồ Tam Công
I. Mở đầu: Một danh thần trong dòng chảy lịch sử xứ Nghệ
Trong tiến trình lịch sử Việt Nam, nhiều dòng họ lớn đã góp phần kiến tạo bản sắc và sức mạnh dân tộc. Họ Hồ là một trong những dòng họ có truyền thống học hành, trung nghĩa và cống hiến lâu dài. Trong dòng chảy ấy, Tiến sĩ Thái bảo Mỹ Quận công Hồ Đình Trung nổi lên như một nhân vật quan trọng của vùng Yên Thành (Nghệ An), không chỉ bởi danh vọng quan tước được triều đình phong tặng, mà còn bởi vai trò của ông trong việc hình thành một truyền thống bền vững gia tộc hiếu học, đỗ đạt kéo dài qua nhiều thế hệ.
Tư liệu từ báo chí, hồ sơ di tích và gia phả cho thấy ông là người có công lao lớn trong việc trị nước, an dân, phát triển vùng đất, được nhân dân ghi nhớ và phụng thờ, đặc biệt là một vị tướng toàn tài, trí dũng song toàn, lập được nhiều công hiển hách, phò trợ Lê Lợi chống giặc Minh.
II. Thân thế và thời đại của Thái bảo Quận công Hồ Đình Trung
1. Quê quán và xuất thân
Hồ Đình Trung sinh ra tại làng Tam Thọ, tổng Vân Tụ, huyện Yên Thành (nay thuộc xã Thọ Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An). Đây là vùng đất nổi tiếng với truyền thống văn hiến, nơi sản sinh nhiều danh nhân thời phong kiến.
Họ Hồ nơi đây là một chi phái lớn, có bề dày học vấn và chức tước. Hồ Đình Trung kế thừa truyền thống trọng nghĩa, trọng học của tổ tiên, sớm được đào luyện để trở thành một người tài kiệt xuất.
Tiến sĩ Hồ Đình Trung con Trạng nguyên Hồ Tông Thành, thi đậu Tiến sĩ đời Trần, sau vinh quy hồi gia, chiêu dân lập ấp khai khẩn ruộng đất “Dĩ nông vi bản”. Đến khi Lê Lợi khởi nghĩa, ông theo phò tá, lập được nhiều công lớn, được vua Lê phong tước Bắc quân Đô đốc Đại tướng quân, Khâm sai tiết chế Nghệ An xứ, phủ Tả, phủ Thái bảo, Mỹ Quận công. Ông có 13 trại cày, đây cũng là 13 địa điểm tập kết luyện quân để chống giặc Minh ở Nghệ An. Khi Lê Lợi theo kế của tướng Nguyễn Chích từ Thanh Hoá kéo quân vào Nghệ An, đã dựa vào các trại cày của Hồ Đình Trung làm đại bản doanh, cung cấp lương thực cho nghĩa quân. Nhờ đó, nghĩa quân Lam Sơn ngày càng phát triển, chuyển thủ thành công, liên tiếp tổ chức thắng lợi nhiều trận đánh trên đất Nghệ An như các trận Bồ Đằng - Trà Lân mà Nguyễn Trãi từng nhắc trong Bình Ngô đại cáo là một ví dụ:
Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật
Miền Trà Lân trúc chẻ tro bay.
Sau ngày chống giặc Minh thắng lợi, ông được Vua Lê phong sắc “Thiên phúc Đại vương”, là sắc phong cao nhất của Triều Lê cho người ngoài họ. Sắc phong hiện còn lưu giữ tại nhà thờ Hồ Đại tộc Tam Công (xã Đông Thành, tỉnh Nghệ An).
Là một vị tướng toàn tài, trí dũng song toàn, lập được nhiều công lớn. Đã anh dũng hy sinh cho nền độc lập dân tộc, là tấm gương anh dũng chói lọi làm vẻ vang dân tộc và dòng họ Hồ.
Do có công lao to lớn với đất nước, năm 2014, Đền thờ Tiến sĩ Thái bảo Mỹ Quận công Hồ Đình Trung được Nhà nước cấp bằng công nhận Di tích lịch sử quốc gia. Hằng năm, cứ vào ngày 12 tháng 2 (âm lịch) là ngày giỗ của Ngài, nhân dân hai làng Đồng Nhân và làng Tam Thọ cùng họ Hồ Tam Công và chính quyền địa phương xã Mã Thành phối tế.
Theo ghi chép của cụ Hồ Minh Khiển: Tiến sĩ Hồ Đình Trung, con cụ Trạng nguyên Hồ Tông Thành, đỗ khoa bảng cuối đời Trần. Vinh quy bái tổ, tìm đất mở đồn điền rồi làm Trại chủ ở đó. Cụ lập trang trại gồm 13 khoán trang, rộng lớn trù phú, dân làng rất mến phục, kính trọng.
2. Chức tước và công lao với triều đình
Hồ Đình Trung được triều đình phong chức Thái bảo, một trong những chức vụ cao nhất trong hệ thống quan chế, biểu tượng cho đức độ và sự tín nhiệm của triều đình. Danh hiệu Quận công cho thấy ông không chỉ giữ trọng trách trong triều mà còn có vai trò quan trọng trong việc trị nhậm nhà nước, địa phương.
Các nguồn tư liệu dân gian và ghi chép di tích cho biết ông đã:
- Giữ gìn kỷ cương, ổn định dân sinh,
- Tham gia dẹp loạn, bảo vệ biên cương,
- Đóng góp vào việc phát triển văn hóa – giáo dục tại địa phương.
Đến lúc Lê Lợi khởi nghĩa, Hồ Đình Trung tuy là văn thần nhưng khi theo ứng nghĩa lại là vị tướng quân. Sau khi dẹp xong giặc ngoại xâm, nhà vua xét công khen thưởng, Hồ Đình Trung được phong tặng tước quan là “Bắc quân Đô đốc Đại tướng quân Khâm sai tiết chế Nghệ An xứ, phủ Tả, phủ Thái bảo, Mỹ Quận công” (về 5 sắc phong xin xem phần phụ lục).
Đến đời Vua Lê Nhân Tông (Thái Hoà, Quý Hợi - 1443), Hồ Đình Trung phụng chỉ đi dẹp giặc Chiêm Thành nhưng bị bất lợi, cụ cùng con ngựa trung thành chạy về trang trại, nhưng khi về đến núi Mộng Sơn, làng Đồng Nhân thì mất, mộ cụ an táng tại đây, con ngựa tinh khôn cũng có phần mộ bên cạnh. Vua Lê lập đền thờ cụ, giao cho nhân dân trong vùng hai làng Đồng Nhân và Tam Thọ phụng thờ.
Sắc phong của Đô Đốc đại Tướng Hồ Đình Trung
III. Di tích thờ tự và sự ghi nhận của nhân dân
1. Đền thờ và lăng mộ
Tại xã Thọ Thành hiện nay còn tồn tại đền thờ và lăng mộ Hồ Đình Trung, nơi nhân dân gìn giữ nhiều hiện vật: bia ký, hoành phi, câu đối và các dấu tích kiến trúc cổ. Đây là cơ sở tư liệu quan trọng để xác định rõ:
- Niên đại sống,
- Công trạng được khắc ghi,
- Vai trò lịch sử của ông đối với cộng đồng làng xã.
Đền thờ
2. Sự công nhận của Nhà nước
Khu di tích đã được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Sự kiện này cho thấy Nhà nước đánh giá cao giá trị lịch sử, văn hóa và truyền thống của nhân vật, đồng thời khẳng định tính liên tục của một dòng họ lớn đóng góp cho đất nước.
Rước bằng công nhận di tích lịch sử cấp quốc gia Đền thờ Tiến sĩ Thái bảo Mỹ Quận công
IV. Các thế hệ tiếp nối: Một dòng họ rạng danh
1. Vai trò của gia tộc trong lịch sử địa phương
Từ Hồ Đình Trung trở đi, gia tộc họ Hồ tại Yên Thành có nhiều người đỗ đạt, giữ chức sắc trong triều đình, đóng góp cho cộng đồng. Các thế hệ kế tục thường được ghi trong gia phả và truyền khẩu tại làng. Hậu duệ của Ngài: con Tiến sĩ Đô đốc Lộc Quận công Hồ Đình Trụ, cháu Tiến sĩ Hiến sát sứ Hồ Doãn Văn…. Các con và cháu của ngài đều làm quan dưới Triều Lê, Nhà thờ Tam Công được vua Lê Thái Tổ ban bức đại tự bằng gấm thêu bốn chữ “Thái Sơn Bắc Đẩu”.
2. Truyền thống gia phong và giáo dục
Một điểm nổi bật của họ Hồ là truyền thống “hiếu học, trọng nghĩa, trọng đức”.
Các gia đình trong tộc họ tiếp tục duy trì việc học, nhiều người trở thành cán bộ, sĩ quan, nhà khoa học, doanh nhân, trí thức đóng góp vào sự phát triển của quê hương và đất nước.
V. Giá trị lịch sử, văn hóa của nhân vật và dòng họ
Từ một danh thần thời phong kiến, Hồ Đình Trung đã trở thành biểu tượng kết tinh của:
- Nghĩa khí và trách nhiệm với triều đình;
- Vai trò gốc rễ của dòng tộc họ Hồ ở Nghệ An từ gốc là nhà thờ Tam Công;
- Tinh thần yêu nước và phụng sự cộng đồng.
Dòng họ của ông qua nhiều thế hệ tiếp tục giữ vững truyền thống ấy, thể hiện ở sự đóng góp đa dạng: từ chính trị, văn hóa, khoa bảng cho đến phát triển kinh tế, xã hội hiện đại.
Tài liệu tham khảo (APA 7)
- Báo Dân Trí. (2014). Đền thờ Thái bảo Hồ Đình Trung đón nhận bằng di tích quốc gia.
https://dantri.com.vn - Báo Nghệ An. (2023). Di tích Thái bảo Hồ Đình Trung – Niềm tự hào của người dân Yên Thành.
https://baonghean.vn - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. (2014). Quyết định xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia đền thờ Hồ Đình Trung. Hà Nội, Việt Nam.
- Gia phả họ Hồ Tam Công. (2024). Bản lưu tại Nhà thờ họ Hồ Tam Công, xã Thọ Thành, huyện Yên Thành, Nghệ An.
- Hồ Sỹ Khiêm. (1998). Họ Hồ trong lịch sử Việt Nam. Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin.
- Hội Khoa học Lịch sử Nghệ An. (2018). Danh nhân Nghệ An qua các thời kỳ. Nghệ An.
- Nguyễn Đình Chiến. (2015). Tướng lĩnh Lam Sơn và các trung thần triều Lê. Nhà xuất bản Khoa học Xã hội.
- Nguyễn Trãi. (1428/2003). Bình Ngô đại cáo (bản dịch). Nhà xuất bản Giáo dục.
- Trần Huy Liệu. (1956). Lam Sơn thực lục. Nhà xuất bản Sử học.
- UBND tỉnh Nghệ An. (2014). Hồ sơ khoa học Di tích lịch sử đền thờ Hồ Đình Trung.
- Hồ Sĩ Tăng. (2018). Hiểu về họ Hồ Việt Nam (tái bản có bổ sung và sửa chữa).
- Hồ Sĩ Ngoan và nhóm tác giả (biên soạn, 2022) Lịch sử họ Hồ Đại tộc Tam công - Cội nguồn gốc tổ họ Hồ Việt Nam.
Nguyễn Nhật Thanh |
khoảng 1 giờ trước
Nguyễn Nhật Thanh |
3 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
5 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
7 ngày
Nguyễn Thị Thanh Kiều |
7 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
8 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
11 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
12 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
khoảng 1 giờ trước
Nguyễn Nhật Thanh |
3 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
14 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
16 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
18 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
27 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
10/10/2025 11:39
Nguyễn Nhật Thanh |
02/10/2025 16:34
Nguyễn Nhật Thanh |
khoảng 1 giờ trước
Nguyễn Nhật Thanh |
7 ngày
Nguyễn Thị Thanh Kiều |
7 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
11 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
12 ngày
Nguyễn Nhật Thanh |
10/10/2025 17:29
Nguyễn Quỳnh Nhi |
05/10/2025 09:44
Nguyễn Nhật Thanh |
29/09/2025 14:30
