Khảo sát địa hình là công việc đo đạc, thu thập và xử lý dữ liệu địa hình nhằm xác định chính xác cao độ, vị trí và đặc điểm tự nhiên của khu đất. Đây là bước khởi đầu quan trọng trong mọi dự án xây dựng, giúp kỹ sư thiết kế nền móng, san lấp và tính toán khối lượng công trình một cách chính xác.
Tuy nhiên, "đo đạc" không chỉ đơn giản là dùng máy và "bắn" tọa độ. Có những lỗi sai, dù là rất nhỏ, có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng: thiết kế móng sai, tính toán san lấp thất thoát hàng tỷ đồng, hoặc thậm chí là tranh chấp ranh giới không thể giải quyết.
Dưới đây, chúng tôi chia sẻ 5 lỗi sai kinh điển nhất mà các đơn vị thiếu kinh nghiệm thường mắc phải và cách khắc phục chúng một cách chuyên nghiệp.
1. Lỗi kinh điển: Xem nhẹ hoặc bỏ qua lưới khống chế
Đây là lỗi nghiêm trọng nhất, thể hiện sự thiếu chuyên môn. Nhiều đội khảo sát vội vã, muốn "đo nhanh" nên bỏ qua việc xây dựng Lưới khống chế hoặc chỉ thiết lập qua loa. Họ đặt máy ở những vị trí tạm bợ, không ổn định.
Lưới khống chế là "bộ khung" của bản đồ. Nếu bộ khung này cong vênh, xiêu vẹo thì toàn bộ dữ liệu đo chi tiết như nhà cửa, cây cối, địa hình gắn lên nó cũng sẽ bị sai lệch, biến dạng. Bản đồ tạo ra sẽ có "sai số tích lũy" càng đo xa, càng sai nhiều. Kết quả là không thể dùng để thiết kế hoặc đăng ký pháp lý.
Một quy trình chuẩn luôn yêu cầu thiết lập Lưới khống chế trắc địa đạt chuẩn kỹ thuật. Ngoài ra cũng phải tuân thủ:
- Tất cả số liệu lưới đều phải được xử lý và bình sai bằng phần mềm chuyên dụng trước khi tiến hành đo chi tiết.
- Các mốc khống chế được chôn bê tông hoặc đóng cọc thép tại các vị trí ổn định.
- Sử dụng máy GNSS/RTK để liên kết lưới với hệ tọa độ quốc gia VN-2000.
2. Lỗi Kỹ thuật: Sử dụng thiết bị không được kiểm nghiệm
Lỗi tiếp theo khá quan trọng vì sẽ ảnh hưởng đến tiến độ công việc đó là lỗi liên quan đến các thiết bị đo đạc. Chúng là công cụ có độ chính xác cao nhưng cũng rất nhạy cảm. Sau một thời gian sử dụng hoặc va đập, chúng sẽ có sai số. Việc sử dụng thiết bị "bệnh" để đo đạc là vô cùng nguy hiểm.
Nguy cơ khó lường ở đây đó là tất cả các số liệu đo đạc sẽ bị sai một cách có hệ thống. Ví dụ, mọi phép đo cao độ đều cao hơn thực tế 5cm, nếu không thực sự để ý rất dễ bị nhằm lẫn. Điều này dẫn đến việc tính toán khối lượng đào đắp sai hoàn toàn, gây lãng phí vật tư khổng lồ.
Độ tin cậy của một công ty đo đạc thể hiện ở việc họ bảo trì thiết bị:
- Toàn bộ thiết bị hiện có của công ty đều phải được kiểm nghiệm định kỳ theo tiêu chuẩn của Cục Đo đạc, Bản đồ và Thông tin địa lý Việt Nam.
- Nên đầu tư vào các thiết bị thế hệ mới có khả năng tự bù trừ sai số, đảm bảo độ chính xác ngay cả trong điều kiện thực địa khắc nghiệt.
3. Lỗi thực địa: Đo sót dữ liệu Vàng (Địa vật và Địa hình)
Lỗi sai phía trên thuộc về máy móc, nhưng lỗi sai này lại đến từ phía con người, cụ thể là các kỹ sư khảo sát. Vì thiếu kinh nghiệm nên họ thường chỉ đo những gì "dễ thấy". Họ bỏ quên việc mô tả chi tiết hoặc đo sót các điểm quan trọng như: đáy cống, hố ga, đỉnh kè, mép ta-luy, hoặc các điểm thay đổi độ dốc đột ngột.
Chính vì điều đó dẫn đến hậu quả bản đồ địa hình trả về "trông có vẻ đúng" nhưng lại thiếu thông tin trầm trọng. Kỹ sư thiết kế sẽ không biết hệ thống thoát nước hiện hữu nằm đâu, độ dốc thực tế ra sao. Đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra các lỗi thiết kế về sau của dự án.
Cách khắc phục duy nhất đó là để những kỹ sư khảo sát có kinh nghiệm trực tiếp tiến hành đo đạc. Bởi vì họ được đào tạo để "đọc" địa hình chứ không chỉ "đo".
- Kỹ sư khảo sát có kinh nghiệm thường sẽ áp dụng quy trình kiểm tra chéo nghiêm ngặt tại hiện trường.
Với địa hình phức tạp, họ sẽ kết hợp công nghệ UAV (Drone) để bay chụp, tạo mô hình 3D, đảm bảo không một chi tiết nào bị bỏ sót, từ nóc nhà đến lòng suối.
4. Lỗi pháp lý: Tạo ra một bản đồ "trôi nổi"
Thế nào là bản đồ "trôi nổi"?. Ta có thể hiểu đơn giản là đơn vị khảo sát tạo ra một bản đồ "nội bộ", tự chọn một điểm và một cao độ ngẫu nhiên. Đây là lỗi mà khách hàng khó phát hiện nhất. Bản đồ này trông rất đẹp nhưng hoàn toàn "trôi nổi", không liên kết với bất kỳ hệ thống nào.
Từ đó kéo theo những hệ luỵ khôn lường vì bản đồ này là VÔ GIÁ TRỊ về mặt pháp lý và quy hoạch. Bạn không thể dùng nó để xin phép xây dựng (vì không khớp với bản đồ địa chính VN-2000). Đơn vị thiết kế cũng không thể chồng lớp bản vẽ kiến trúc của họ lên bản đồ này. Bạn sẽ phải tốn tiền để làm lại toàn bộ.
Một hồ sơ khảo sát là phải có giá trị pháp lý:
- Sản phẩm bàn giao phải có đầy đủ chữ ký của kỹ sư và dấu pháp nhân của công ty, đảm bảo tính pháp lý tuyệt đối.
- Hồ sơ khảo sát địa hình đều phải được gắn vào hệ tọa độ quốc gia VN-2000 và hệ cao độ chuẩn quốc gia.
5. Lỗi nội nghiệp: Biên tập bản đồ cẩu thả
Đây cũng là một lỗi đến từ phía con người mà hầu như không ai mong muốn đó là vì công tác thực địa hay được gọi là ngoại nghiệp mang về hàng ngàn điểm đo. Nhưng người kỹ sư nội nghiệp thiếu kinh nghiệm hoặc cẩu thả lại "nối điểm" sai. Họ nối nhầm điểm đỉnh dốc với chân dốc, tạo ra các đường đồng mức kỳ dị, không phản ánh đúng thực tế.
Từ đó sẽ khiến bản đồ cuối cùng bị sai lệch hoàn toàn so với thực địa, mặc dù dữ liệu gốc là đúng. Kỹ sư thiết kế nếu tin vào bản đồ này sẽ tạo ra một công trình không thể thi công được. Không những thế sẽ khiến cho kế hoạch dự tính của cả dự án bị chậm hoặc phải mất thời gian chờ đợi.
Tầm quan trọng của đội ngũ và thiết bị hiện đại
Khảo sát địa hình là một công tác khoa học đòi hỏi độ chính xác tuyệt đối. 5 lỗi sai trên là những rủi ro tốn kém mà bất kỳ chủ đầu tư nào cũng muốn tránh. Một đơn vị khảo sát địa hình chuyên nghiệp không chỉ cần kỹ năng mà còn phải sở hữu thiết bị đo đạt chuẩn và đội ngũ kỹ sư có kinh nghiệm thực chiến.
Tại Công ty Cổ phần Đo đạc Duy Bình, toàn bộ quy trình khảo sát được triển khai đồng bộ, gồm:
- Máy toàn đạc điện tử, GPS RTK, Flycam khảo sát, phần mềm Civil 3D.
- Kỹ sư trắc địa được đào tạo bài bản, có kinh nghiệm đo đạc các dự án dân dụng, công nghiệp, hạ tầng.
- Hồ sơ bàn giao đầy đủ, gồm bản đồ địa hình (file CAD + bản in), báo cáo kỹ thuật, bảng tọa độ mốc và biên bản nghiệm thu.
